Ауған соғысы

15 ақпанда Кеңес әскерлерінің Ауғанстаннан шығарылғанына 32 жыл толады. Ауғанстан жолынан өткен барлық интернационалист-жауынгерлерді еске алуға арналған.

Уақыт бізді XXI ғасырда өмір сүретін өткен ғасырдан болашақ ұрпақтың жадында сақталатын дәуірлік оқиғалармен алыстатады.

1979 жылғы 25 желтоқсаннан 1989 жылғы 15 ақпанға дейін созылған Ауған соғысы ауқымы жағынан ұрыс қимылдарының тізбегінде қарапайым орын алады. Бірақ келтірілген шығындардың моральдық зияндығында және саяси салдардың мағынасыздығында оның теңдесі жоқ.

Ресми түрде Ауғанстандағы соғыс «халықаралық борышын орындау» деп аталды. Бұл қандай соғыс болды? Мұның бәрі қалай басталды?

1978 жылы Ауғанстанда төңкеріс болып, коммунистік Ауғанстанның Демократиялық партиясы билікке келді. Оның басшылары қысқа мерзімде артта қалған феодалдық елде социализм құруға ұмтылды. Бұл саясат халықтың қолдауына сәйкес келмеді. Ауғандықтар қуғын-сүргінге жауап ретінде қолдарына қару алды.

Исламшылар коммунистерге қарсылықты бастады. Партизандар – моджахедтер немесе сенім үшін күресушілер деп аталды, оларға АҚШ пен Пакистан көмектесті.

Ауған билігі Ауғанстанға кеңес әскерлерін енгізу арқылы осы қарсылықты басуда әскери көмек сұрады.

Кеңес басшылығы КСРО шекараларында дұшпандық мемлекет пайда болу қаупін болдырмау үшін Ауғанстанға кеңес әскерлерінің шектеулі контингентін енгізу туралы шешім қабылдады. Оларға жергілікті халықты бандалардан қорғау, сондай-ақ азық-түлік, жанармай және алғашқы қажеттіліктерді тарату тапсырылды.

1979 жылы 12 желтоқсанда шешім қабылданды. 27 желтоқсанға қараған түні кеңестік десант күштері елдің астанасы Кабулға келіп, диктатор Амин сарайына шабуыл жасады. Біраз уақыттан  кейін біздің әскерлер Ауғанстан Демократиялық Республикасы мен моджахедтер қарулы күштері арасындағы өршіген азаматтық соғысқа тартылып, оның белсенді қатысушылары болды. Өйткені, Ауғанстанда ежелден-ақ рулық дәстүрлер өте күшті, дін үлкен рөл атқарады. Ислам Ауғанстан халықтарының мәдениеті мен өмір салтының бір бөлігі. Бірде-бір келімсектер ауған жерінде басқа бұйрықтар орната алмайды. Ауғанстанға 40-шы армияны енгізу арқылы Кеңес басшылары тез арада «тәртіпті қалпына келтіреміз» деп үміттеніп, дұрыс емес қадам жасады.

Ауғанстандағы соғыс 9 қорқынышты жыл бойы жалғасты. Шетелдегі стратегтер осы тұрақсыз аймаққа ықпал ету үшін шығындарын аямады. Бізге қарсы жарияланған тек ақпараттық соғыс ғана емес. Ауғанстанға заманауи әуе шабуылына қарсы қорғаныс жүйелері атыс қаруы мен ауыр қару-жарақ, сондай-ақ мина соғысының мүлкі кең өзен сияқты ағып жатты. Бірақ ең бастысы – ақша. Американы жаулап алу кезіндегі бас терісі сияқты кеңес жауынгерлерінің әр құлағына олар жомарттықпен төледі. Жасырынып өлтіру қарапайым ауғандықтар үшін ең табысты кәсіпке айналды. Бұл соғыс «жарияланбаған» деп аталды. 9 жыл ішінде Кеңес әскерлері жоспарланған 416 ұрыс қимылдарына қатысты. Осы кезде Мәскеу радиосы мен теледидары отырғызылған ағаштар туралы, Кеңес әскерлері қазған орлар мен әскери жаттығулар жоспарлап, сол жерден ауылдар мен қалалардан мырыш табыттар келді. Жігіттер әскерге қызмет етуге кетті, ал көптеген ата-аналар ұлдарының алыс Ауғанстанға жіберілгенін білмеді. Артиллерия полкінің үгітшісі майор Анатолий Девятьяровтың хатынан: «Сіз өлтірілген адамға қарап, оның анасы туралы ойлаңыз. Мен оның ұлы қайтыс болғанын білемін. Мүмкін ол осы сәтте тойда жүрген шығар. Мен оған айтуым керек па? Одан да жаманы – өзенге немесе шыңырауға құлағандардың мәйітін таппайды. Аналарына жоғалып кетті деп хабарлайды. Бұл кімнің соғысы? Аналар соғысы. Олар шайқасты. Ал халық зардап шеккен жоқ. Халық білмеді.»

Тоғыз жыл ішінде Ауғанстан арқылы 600 мыңға жуық кеңес жауынгерлері өтті. Біз жарақаттан қаза тапқан және өлген 13 833 адамнан айырылдық, жараланған және мүгедек болған 49 985 адам, тұтқынға алынған және жоғалған 330 адам. 6 669 адам соғыс мүгедегі болды. Жүздеген адам өмірі таулар мен құмдар елінде болып жатқан оқиғалармен байланысты болды. Өздерін Отаннан жырақ көріп, өлімнің бетіне қараған орыс ұлдарының тағдыры...

Жігітттер барлық қиындықтарға табандылықпен, батылдықпен, ерлікпен шыдады.Тау бекеттерінде, ауада және жерде, Герат пен Кандагарда, Кундуз бен Джалалабадта олар өздернің әскери борышын өтеді.

Олар бронетранспортерлерге жасырынып, тірідей өртелді, пулеметтердің оттарының астында жолдардың шаңын жұтып, өз өмірлерін қатерге тікті, жаралыларды ұрыс даласынан сүйреп шығарды, жаулармен жалғыз қалып, жолдастарының шегінуін жауып тастады. Жад кітабын парақтап көріңіз...түнгі шайқаста ерлікпен қаза тапты; жаудың басым күштерімен ұрысқа кіріп, қаза тапты; соңғы демі қалғанша жараланған күйімен шайқасты басқарды; қоян – қолтық ұрыста қаза тапты...

Батылдығы мен ерлігі үшін өз міндетін абыроймен атқарғаны үшін КСРО-ның ордендері мен медальдары 200 мың әскери қызметкерге, оның ішінде  10 900 – і қайтыс болғаннан кейін берілді, 66 әскери қызметші Кеңес Одағының Батыры атағына ие болды, оның 23 – і қайтыс болғаннан кейін.

Соғыс аяқталғаннан кейін солдаттар мен офицерлер өз Отанына жетістікке жеткен сезімдермен оралды. Әкелер мен аналар, әйелдер мен балалар, достары мен жақындары оларды үлкен қуанышпен қарсы алды. Үйдің табалдырығынан тыс жерде олар «жеңілді» деп саналды және бұл соғыс туралы айтпауға тырысты. Ол болмаған сияқты. Жеке граната атқыш Владимир Ероховтың хатынан: «Біз олар бізді үйде құшақ жая қарсы алады деген үмітпен оралдық. Күтпеген жерден ашылған жаңалық – біздің басымыздан өткен нәрсе ешкімге қызық емес.»

         Институтта қарт оқытушы:

- Сіз саяси қатенің құрбаны болдыңыз.

- Мен ол кезде 18 жаста едім. Сен қанша жастасың? Теріміз ыстықтан жарылған кезде сіз үнсіз болдыңыз. Бізді «қара қызғалдақтармен» әкелген кезде үнсіз болдыңыз. Енді барлығы бірден сөйледі: Жәбірленуші... қателік

Мен саяси қатенің құрбаны болғым келмейді. Жарық төңкерілсін, бірақ бұл айналмайды «батырлар жерде жатыр».

Біздің арамызда Ауған өткен жауынгер – интернационалистер – өмір сүреді және жұмыс істейді. Олар біздің мақтанышымыз: Малюк Николай, Оспанов Қайрат.

         Тағдырдың қалауымен ұлдар өздерін Отанынан алыс сезініп, барлығына өздерінің тарих ағымына лайықты және адал ұлдар, оның мүдделерін сенімді қорғаушылар екендіктерін көрсетті. Біз бұл соғыстың  сарбаздары туралы ұмытпауымыз керек.